Czy masz na myśli tell i say?
Jeśli tak to zajrzyj tu:
https://www.etutor.pl/pytania-jezykowe/pytanie/864-say_-_tell_-_speak.html

Dokładnie o to mi chodziło a wiec widzę,ze nie ma żadnych sztywnych gramatycznych reguł co do zastosowania tylko wynika to z doświadczenia :)

Właśnie w odpowiedziach, do których proponuje Ci zajrzeć anna.ole są pewne wskazówki, także gramatyczne.

Jedną z różnic jest to, w jaki sposób łączą się z dopełnieniem:

tell somebody something

say something (to somebody)



Znaczeniowo "tell" to bardziej opowiedzieć coś komuś, zapoznać kogoś z czymś, co powinien wiedzieć. Tu na pierwszy plan wysuwa się efekt - ktoś poznał określoną treść.
"Say" to bardziej "powiedzieć" w znaczeniu "wyrazić".
Ale chyba sama się trochę poplątałam w tych nieudolnych próbach objaśnienia tych różnic. Jak tak się w to wczytuję, to trochę naciągana ta interpretacja :)

I chyba masz rację - nie ma siły, trzeba się czasem zdać na intuicję, wyczucie czy doświadczenie.
Najlepiej przyjrzeć się przykładom użycia w słownikach. Nawet tutaj, na etutorze, kliknij w słowniku "pokaż zdania z internetu / pokaż dodatkowe przykłady zdań / pokaż kolokacje". Warto też uważnie przyjrzeć się wyrażeniom, które pokazują się po prawej stronie.

tell - przekazywanie informacji drugiej osobie
Gdy chcemy powiedzieć, że np. 'On powiedział komuś - 'He told me, he told his mother, he told her' itd.
Nie można powiedzieć: *He said me*, ale można: np. 'He said to me'.
Jeśli nie ma dopełnienia: 'komuś', np. 'Ona powiedziała, że...' nie może być 'tell'. Wtedy mówimy: 'She said that...'
"She *told* that...' jest źle.
say- mówienie, wypowiadanie się
W opisie dialogów zawsze będzie 'said':
"My fault," the father said.
"We'd rather hoped to see him again," he said at last. (nie 'he *told* at last')
Ale gdy pojawia się odbiorca wypowiedzi: "They want me to go," she told him.


tell/speak the truth (nie 'say')
it's hard to say/tell - trudno powiedzieć
to tell somebody the time - powiedziec komuś która godzina
tell the time - znać się na zegarku
tell (odróżniać): Can you tell the difference? - Czy potrafisz odróżnić?
who can say/tell - któż to wie
as far as I can tell - o ile mi wiadomo
it goes without saying - to się rozumie samo przez się
say yes/no - zgodzić się (nie zgodzić się)
tell oneself - powiedzieć sobie, przekonywać siebie:
"I told myself there was nothing to be afraid of" - Powiedziałem sobie, że nie ma się czego bać.
say to oneself - powiedzieć coś do siebie (w myślach), pomyśleć:
"So I said to myself: this is where I belong" - Pomyślałem sobie: tutaj jest moje miejsce.
tell someone to do something - kazać komuś coś zrobić:
"A passer-by told the driver to move his car" - Przechodzień kazał kierowcy przestawić samochód.
I can say - muszę przyznać
I can't say - nie mogę powiedzieć:
"I can't say I'm sorry" - Nie powiedziałbym/nie mogę powiedzieć, że jest mi przykro.

To tylko parę przykładów użycia 'say' i 'tell', może się komuś przyda :).